Cần khung pháp lý về tiền kỹ thuật số Mới đây, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về mục tiêu tăng trưởng đặt ra năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo và cho ý ki…
Mới đây, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về mục tiêu tăng trưởng đặt ra năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo và cho ý kiến liên quan đến vấn đề quản lý các đồng tiền kỹ thuật số.
Theo đó, Tổng Bí thư đã nhấn mạnh việc quản lý các đồng tiền điện tử này không để chậm chân, không để mất cơ hội, không tạo khoảng cách hoặc khu biệt với các hình thái tài chính mới cũng như những phương thức giao dịch hiện đại.
Các chuyên gia đều cho rằng cần có khung pháp lý để quản lý các loại tiền kỹ thuật số. Ảnh minh họa: AFP
Pháp luật Việt Nam hiện quy định ra sao?
Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, ThS Mai Hoàng Phước, giảng viên khoa Luật Trường ĐH Kinh tế – Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM), cho biết tiền điện tử, tiền ảo, tiền kỹ thuật số, tiền mã hóa… đều là cách gọi được dịch sang tiếng Việt của thuật ngữ cryptocurrency.
Xét về bản chất, tiền kỹ thuật số là hệ thống lưu trữ hồ sơ phi tập trung trên sổ cái ảo (blockchain) được bảo mật trên tương tác peer to peer (P2P), qua đó tạo nên "tài sản kỹ thuật số". Tiền kỹ thuật số được giao dịch trên các sàn phi tập trung như Exness, Binance, Huobi, người dùng thông qua các sàn này để dùng tiền pháp định mua tiền kỹ thuật số và ngược lại.
"Tại Việt Nam hiện nay, chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định về tên gọi của cryptocurrency" – ThS Phước cho biết.
Cũng theo ông, cần phân biệt rõ khái niệm "tiền điện tử – một dạng cryptocurrency" với khái niệm "tiền điện tử được quy định tại khoản 12 Điều 3 Nghị định 52/2024".
Cụ thể, tiền điện tử theo Nghị định 52/2024 là giá trị tiền Việt Nam đồng lưu trữ trên các phương tiện điện tử được cung ứng trên cơ sở đối ứng với số tiền được khách hàng trả trước cho ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán cung ứng dịch vụ ví điện tử. Hiểu một cách đơn giản, đây là tiền Việt Nam đồng được thể hiện dưới dạng con số trong tài khoản hoặc ví trung gian mà chúng ta vẫn dùng để giao dịch, thanh toán hằng ngày thay vì phải dùng tiền mặt.
"Nếu lấp khoảng trống pháp lý đối với tiền kỹ thuật số sẽ giúp cho các giao dịch mua bán, đầu tư được quản lý chặt, Nhà nước có thể thu được thuế, hạn chế các tranh chấp phát sinh, lừa đảo."
Luật sư Nguyễn Minh Cảnh
Liên quan đến tiền kỹ thuật số, Điều 105 BLDS 2015 quy định tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản – tức chưa xác định tiền kỹ thuật số có phải là một loại tài sản hay không.
Trong lĩnh vực ngân hàng, tại Công văn 5747 ngày 21-7-2017 của Ngân hàng Nhà nước gửi Chính phủ có nội dung "tiền ảo nói chung và bitcoin, litecoin nói riêng không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam". Tuy nhiên, Công văn 5747 chỉ xác định tiền ảo không phải là tiền tệ, cũng chưa xác định tiền ảo có phải là tài sản hay không. Đồng thời, Công văn 5747 chỉ là văn bản hành chính mang tính chất trao đổi chứ không phải là văn bản quy phạm pháp luật.
Tuy nhiên mới đây, tại Điều 8 dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đã có quy định về tài sản số, cụ thể "Tài sản số là sản phẩm công nghệ số được tạo ra, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực quyền sở hữu bằng công nghệ chuỗi khối, mà con người có quyền sở hữu theo quy định của pháp luật về dân sự và pháp luật có liên quan".
"Tôi cho rằng đây là một sự cởi mở đối với tiền kỹ thuật số và là bước đầu tiên để chúng ta từng bước điều chỉnh các giao dịch có liên quan đến loại tài sản này để bảo vệ quyền và lợi ích của các chủ thể tham gia" – ThS Phước đánh giá.
Các bị cáo trong vụ cướp tiền điện tử bitcoin trên cao tốc. Ảnh: SONG MAI
Nhiều vụ án liên quan đến tiền kỹ thuật số đã xảy ra
Tiền kỹ thuật số dù chưa được công nhận là tài sản hay là phương tiện thanh toán, song thực tế cho thấy đã có nhiều vụ án xảy ra liên quan đến loại tiền này.
Ngày 1-11-2023, TAND Cấp cao tại TP.HCM tuyên án phúc thẩm đối với 16 bị cáo trong vụ dàn cảnh tai nạn giao thông, cướp tiền ảo trên cao tốc TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây.
Hay ngày 22-11-2023, TAND TP.HCM đã tuyên bị cáo Phạm Văn Thuận 13 năm tù về tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Thuận chính là người đã truy cập vào ví điện tử của bị hại để chuyển 7 bitcoin sang ví của mình để lấy tiền tiêu xài.
Trong cả hai vụ án hình sự nêu trên, HĐXX đều cho biết pháp luật Việt Nam không chấp nhận tiền ảo nói chung hay bitcoin là tiền tệ, phương thức thanh toán. Nhưng thực tế, các bị cáo đã quy đổi được số bitcoin cướp được thành tiền Việt Nam để chiếm đoạt nên có căn cứ xác định các bị cáo phạm tội.
Trong một vụ án khác, ngày 21-9-2017, TAND tỉnh Bến Tre đã tuyên chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện của ông Nguyễn Việt Cường yêu cầu hủy quyết định truy thu thuế vì ông tham gia trao đổi tiền điện tử (bitcoin).
HĐXX nhận định do pháp luật chưa có quy định về tiền ảo, tài sản ảo, tiền điện tử nên ngày 21-8-2017, Thủ tướng đã ký ban hành đề án hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo.
Vì vậy, quyết định truy thu thuế căn cứ vào công văn của Bộ Tài chính là không đúng quy định.
Cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý
Với những yêu cầu, gợi mở của Tổng Bí thư về việc quản lý tiền kỹ thuật số và những quy định pháp lý hiện có nêu trên, các chuyên gia đều cho rằng việc xây dựng một khung pháp lý để quản lý tiền điện tử trong thời điểm hiện nay là rất cần thiết.
Luật sư Nguyễn Minh Cảnh (nguyên thẩm phán TAND TP.HCM) cho biết việc xây dựng là quan trọng nhưng cũng cần hết sức thận trọng và phải được nghiên cứu kỹ.
Theo ông Cảnh, thực tế không thể phủ nhận là người chơi tiền kỹ thuật số tại Việt Nam có được thu nhập từ nghề này. Một số quốc gia trên thế giới đã công nhận các đồng tiền kỹ thuật số như bitcoin, ethereum… hay mới nhất đồng Pi đã bắt đầu mang lại giá trị cho người chơi.
Bản chất sâu xa vẫn xuất phát từ việc các đồng tiền kỹ thuật số có thể quy đổi ra tiền Việt Nam, từ đó phát sinh các quan hệ pháp luật: Có thể là hình sự (các vụ cướp, trộm tiền điện từ); có thể là tranh chấp dân sự hoặc cũng có thể là hành chính (truy thu thuế).
"Tuy chưa được công nhận tại Việt Nam nhưng thực tế cho thấy nhiều năm qua các đồng tiền kỹ thuật số đã tác động đến nhiều mặt của đời sống xã hội. Nó không khác gì một loại tài sản, giấy tờ có giá khiến người sở hữu chúng phải tìm cách để bảo vệ.
Xét về góc độ quản lý nhà nước, nếu lấp khoảng trống pháp lý đối với tiền kỹ thuật số sẽ giúp cho các giao dịch mua bán, đầu tư được quản lý chặt. Nhà nước có thể thu được thuế từ những người kinh doanh các đồng tiền này, hạn chế các tranh chấp phát sinh, lừa đảo. Thậm chí là giúp ngăn chặn rủi ro rửa tiền và tài trợ khủng bố qua các giao dịch tiền kỹ thuật số" – luật sư Cảnh nói.
Nói thêm, Luật sư Trần Minh Hùng, Đoàn LS TP.HCM, cho biết tiền kỹ thuật số không phải là loại hình đầu tư, kinh doanh bị pháp luật nghiêm cấm. Lợi dụng điều này, nhiều tổ chức, cá nhân đã lập ra các sàn đầu tư, giao dịch các loại tiền này theo mô hình đa cấp, các sàn giao dịch "ma" nhằm hút dòng tiền từ những nhà đầu tư.
Nhiều nhà đầu tư vì ham lợi nhuận, không tìm hiểu về các rủi ro liên quan mà đầu tư vào các sàn giao dịch này dẫn đến mất trắng, việc đòi lại tài sản trong các trường hợp này đa phần rất phức tạp.
"Theo quan điểm cá nhân, tôi cho rằng nên xây dựng khung pháp lý liên quan đến các loại tiền kỹ thuật số để có thể xác định phạm vi, đối tượng được điều chỉnh theo quy định pháp luật, cần quy định rõ các vấn đề liên quan đến trao đổi, mua bán, thừa kế tiền ảo … Bên cạnh đó, cần thiết phải điều chỉnh quy định, đưa kinh doanh loại tiền này vào các ngành nghề kinh doanh có điều kiện để hạn chế việc tiếp cận đối với lĩnh vực trên", LS Hùng nói.
Cũng đồng tình với chỉ đạo của Tổng Bí thư về việc đưa tiền kỹ thuật số vào khuôn khổ pháp lý, ThS Phước cho biết có thể dễ dàng tìm kiếm được thống kê hiện nay người Việt đang xếp thứ hai thế giới về tỉ lệ sở hữu tiền kỹ thuật số. Do đó, chúng ta cũng không thể phủ nhận được tiền kỹ thuật số có giá trị của nó và nhu cầu mua bán, thừa kế, tặng cho, trao đổi là nhu cầu chính đáng của người dân và họ cần được Nhà nước bảo vệ.
ThS Phước cũng chỉ ra những lợi ích của việc đưa tiền kỹ thuật số vào khuôn khổ pháp lý.
Một là bảo vệ được người dân khỏi việc bị lừa đảo bởi tội phạm công nghệ cao. Đồng thời, góp phần ngăn chặn tội phạm rửa tiền, buôn lậu, đánh bạc và các hoạt động tài trợ khủng bố xuyên biên giới.
Hai là tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch, thu hút dòng vốn trong nước từ người dân và vốn từ nước ngoài. Qua đó, Nhà nước thu được thuế, tái đầu tư lại cho việc nâng cao quản trị hệ thống, bảo vệ chặt chẽ quyền lợi của nhà đầu tư.•
Quan điểm của chuyên gia
Ông VÕ TRÍ THÀNH, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương:
Cần tính đến "tiền số có chủ quyền"
Phải nhìn nhận vào một thực tế rằng đã có rất nhiều người Việt tham gia đầu tư tiền số. Theo số liệu được công bố tại một hội nghị về dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số, Việt Nam có đến 20 triệu người sở hữu tài sản số và hằng năm có khoảng 120 tỉ USD tiền mã hóa được đổ vào Việt Nam.
Như vậy, lượng người sở hữu tài sản số tại thời điểm tháng 11-2024 tương đương khoảng 20% dân số. Còn trên bình diện toàn cầu, Việt Nam đứng thứ hai trên thế giới về tỉ lệ người sở hữu tài sản số.
Do đó, Việt Nam cần phải thừa nhận thực tế này, từ đó cần có khuôn khổ, chính sách pháp luật để giám sát, kiểm soát rủi ro. Mặt khác, cũng để tạo ra những tác động tích cực.
Những rủi ro liên quan đến tài sản số cũng đã được bàn đến rất nhiều, đó có thể là câu chuyện rửa tiền, ổn định tài chính. Tuy nhiên, dù rủi ro có nhiều nhưng vẫn là xu hướng diễn ra, vì vậy chúng ta sẽ cần phải có những thích ứng.
Câu chuyện ở đây không chỉ là tiền mà còn là công nghệ, là huy động nguồn lực. Nhìn từ góc độ khác, vấn đề cần hướng đến không chỉ là tiền mã hóa mà các loại tài sản số nói chung. Nếu có sự quản lý tốt, ngoài nguồn lực thu được thuế cũng sẽ có nhiều lợi ích khác. Để hiện thực hóa các lợi ích, cần phải hướng đến trước tiên là bảo vệ nhà đầu tư và người tiêu dùng.
Tiền kỹ thuật số cũng có loại do tư nhân phát hành nhưng cũng có loại do ngân hàng trung ương phát hành được gọi là "tiền số có chủ quyền". Điều này cũng liên quan đến việc điều hành chính sách tiền tệ, thế nên cơ quan quản lý cần phải nghiên cứu để dần bắt kịp với xu thế chung.
Ông CẤN VĂN LỰC, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia:
Các sàn giao dịch tiền kỹ thuật số cần xin cấp phép hoạt động
Trên cương vị một chuyên gia kinh tế, tôi rất đồng tình với quan điểm của Tổng Bí thư rằng tiền kỹ thuật số là xu thế tất yếu. Vì vậy, cần phải sớm có khung pháp lý để điều tiết và quản lý nó.
Để hướng đến quản lý được loại tài sản này, cần phải hiểu đúng thế nào là tiền số và phân loại nó khác biệt ra sao với tiền điện tử.
Tiền điện tử là tiền pháp định và đã tồn tại rất lâu trên thế giới và cả Việt Nam, vì vậy mới có thanh toán điện tử, ví điện tử, chuyển tiền điện tử.
Tiền số hay tiền kỹ thuật số trên thế giới hiện đang phân ra hai loại. Tiền kỹ thuật số chính thống do Ngân hàng Trung ương các nước nghiên cứu và phát hành, ví dụ Trung Quốc hay Campuchia, Bahamas hoặc vài nước khác đã có. Tiền kỹ thuật số không chính thức do một nhóm cá nhân phát hành, chủ yếu giao dịch lẫn nhau và đa số là chưa được công nhận như bitcoin, onecoin hoặc ethereum.
Trong bối cảnh pháp lý hiện nay, nhà đầu tư không có bên nào bảo vệ, can thiệp hoặc bảo vệ quyền lợi. Chưa có khung pháp lý cho tiền kỹ thuật số không chính thức như vậy.
Đồng thời, với các loại tiền kỹ thuật số không chính thức, hiện nay trên thị trường đã có một số sàn cho phép giao dịch tiền kỹ thuật số, tiền mã hóa. Đối với những sàn đó, Việt Nam phải yêu cầu các sàn xin cấp phép hoạt động.
Tôi cho rằng cũng cần phải có quan điểm thúc đẩy tiến độ nghiên cứu về tiền kỹ thuật số chính thống (do Ngân hàng Trung ương phát hành) để Việt Nam có cách tiếp cận phù hợp, có cách thức quan điểm phù hợp hướng đến việc chấp nhận hay không, rồi chấp nhận thì theo cách nào, tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành sẽ như thế nào.
Sau khi cơ quan chức năng hoàn thiện khung pháp lý thì phát hành và có thể tính tới đánh thuế giao dịch với loại tài sản đó; kiểm soát rủi ro và tăng nguồn thu của ngân sách.
Không chỉ vậy, tính tổng thể trên quy mô quốc gia, cần có khung pháp lý cho tài sản số nói chung, việc này cần phải lồng ghép một số ý chính trong Luật Công nghiệp, công nghệ số mà sắp tới Quốc hội sẽ thảo luận thông qua.
Việc hoàn thiện khung pháp lý cũng bổ trợ một phần cho mục tiêu Việt Nam hướng đến xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế, trong đó có tiền kỹ thuật số (chính thức và không chính thức) được giao dịch trên môi trường số.
ThS MAI HOÀNG PHƯỚC, Trường ĐH Kinh tế – Luật:
Có thể tham khảo mô hình của Thái Lan
Để đưa tiền kỹ thuật số vào khuôn khổ pháp lý đòi hỏi sự kết hợp của cả ba lĩnh vực: Công nghệ – tài chính – pháp luật. Việc này cần thực hiện theo lộ trình thận trọng nhưng cũng phải kịp thời để tránh dòng vốn chảy đi nơi khác. Qua nhiều nghiên cứu, tôi cho rằng chúng ta có thể học tập mô hình của Thái Lan, cụ thể:
Thứ nhất, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để xác định và công nhận tiền kỹ thuật số là tài sản (chỉ những đồng tiền kỹ thuật số đáp ứng điều kiện luật định thì mới được công nhận là tài sản và được giao dịch hợp pháp).
Thứ hai, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về cổng Initial Coin Offering (ICO) của Việt Nam để được cấp phép phát hành, từ đó các nhà đầu tư thông qua cổng ICO sẽ giao dịch được tiền kỹ thuật số một cách hợp pháp.
Thứ ba, xem xét thí điểm vận hành tương tự như sàn chứng khoán HSX, HNX, có thể có sàn dự bị dành cho các đồng tiền kỹ thuật số mới (mô hình như sàn UPCOM) trong thời hạn nhất định để có thời gian kiểm tra, hoàn thiện từng bước.
